Dzieje Gimnazjum i Liceum w Ostrowi Mazowieckiej

Pierwsza znana wzmianka o istnieniu szkoły parafialnej w Ostrowi Mazowieckiej pochodzi z 1461 r. W 1566 r. za zezwoleniem króla Zygmunta Augusta powstało w tym mieście Bractwo Literackie, które finansowało wspomnianą placówkę przy kościele.
Wraz z upadkiem miasta w drugiej połowie XVII w. (po „potopie” szwedzkim) przerwała pracę szkoła parafialna, toteż w dobie Sejmu Czteroletniego zalecono jak najprędsze ustanowienie nowej. Raport z 1792r. wymieniał „dom edukacyjny”. W 1795r. władzę przejęli najpierw Prusacy, a po krótkim okresie napoleońskim – Rosjanie.
W 1819r. do szkoły ostrowskiej uczęszczało 49 chłopców i dziewczynek, a liczbę nie pobierających nauk określono na 182 dzieci.
Szkoła w latach pięćdziesiątych XIX w. mieściła się przy głównej ulicy w południowej części miasta (obecnie pomnik „Nike”), potem przeniesiono ją kolejno do drewnianego domu przy kościele, w rejon skrzyżowania szosy białostockiej z szosą do Małkini, naprzeciwko kościoła, a dopiero w 1913r. oddano do użytku piętrowy, drewniany budynek przy Placu Solnym (aleja Kościuszki).
W początkach 1897r. aż 58,8% mieszkańców miasta uznano za analfabetów.
3 marca 1905r. ostrowianie zażądali nauczania wyłącznie w języku polskim.
W 1909r. powstaje prywatna szkoła dwuklasowa p. Kraczkiewiczowej (czynna prawdopodobnie do 1915r.)
W 1911r. K.Grochowski uruchamia w drewnianym budynku przy zbiegu ulic Małkińskiej i Ugniewskiej cztery klasy ciągu głównego i jedną klasę wstępną. Zgromadziło się w niej 125 uczniów. Do progimnazjum wstąpili także chłopcy ze szkoły pani Kraczkiewiczowej, przekształconej w tym czasie w dwuklasową szkołę żeńską.
9 sierpnia 1913r. Ministerstwo Oświaty przesłało decyzje o rozwiązaniu prywatnego gimnazjum w Ostrowi i utworzeniu w to miejsce 8-klasowego Miejskiego Gimnazjum Męskiego. Dyrektorował Grzegorz Wołkow. Budowa nowej szkoły miała ruszyć w 1914 r., wybuchła jednak wojna światowa.
W listopadzie 1915r. utworzono polskie 8-klasowe Gimnazjum Męskie w Ostrowiu Łomżyńskim (pięć klas i 72 uczniów). W roku 1919/1920 stan uczniów wzrósł do 271, a gimnazjum opuściło pięciu pierwszych maturzystów: Wacław Malec, Stefan Pawelczyk, Wacław Pęziński, Jan Szulborski, Bolesław Szwaczyk.
Pierwszym dyrektorem gimnazjum został Wacław Kozielski, a w 1915r. Rada Opiekuńcza podpisała umowę z Wacławem Topolińskim, absolwentem studiów prawniczych na Uniwersytecie w Dorpacie.
W 1917r. Polska Macierz Szkolna utworzyła w Ostrowi szkołę żeńską o trzech klasach. Jej pierwszą dyrektorką była Olimpia Słuchocka. W 1918r. placówkę żeńską przekształcono w 8-klasowe gimnazjum.
Po pierwszej wojnie obie szkoły chyliły się ku upadkowi.
Liczba uczniów wzrosła z 254 w roku 1920/1921 do 315 w roku 1921/1922. W 1920/1921 było 14 absolwentów, w 1921/1922 – 9, a w 1922/1923 – 11. Niemal wszyscy maturzyści ostrowscy podejmowali studia. Z rocznika absolwentów 1922 pochodził pierwszy oficer (Józef Grodzki), a z rocznika 1923 pierwszy ksiądz (Konstanty Kuberski).
Uchwałę o budowie nowej szkoły podjął Sejmik Powiatowy 25 stycznia 1923r. W lutym 1923r. dyrektor gimnazjum męskiego S.Wasilewski przedstawił projekt połączenia obu szkół średnich.
We wrześniu 1924r. faktem stało się w Ostrowi Gimnazjum Koedukacyjne Wydziału Powiatowego Sejmiku. Wpisowe w pierwszej klasie ustalono na 100 złotych. Nowym dyrektorem został Bolesław Rydzewski.
W 1927r. dyrektorstwo gimnazjum przejął Jan Wojnicz – Sianożęcki, sprawny organizator i budowniczy gimnazjum, zwolennik bezwzględnej dyscypliny.
W gimnazjum w tym czasie funkcjonowało polonistyczne koło samokształceniowe. Wygłaszano na nim referaty, urządzano wieczory pieśni ludowej, wydawano pisemko „Coraz wyżej” (1928r.). Odbywały się nieliczne zabawy uczniowskie. Starsi uczniowie chodzili na zabawę do placówki żeńskiej należącej od 1929r. do Towarzystwa Popierania Szkoły Zawodowej. Uczyły się w niej kandydatki na krawcowe i bieliźniarki, a od 1932r. także na hafciarki.
12 czerwca 1929r. w gimnazjum gościł dr Gustaw Dobrucki, minister oświaty. Zaś 24 czerwca wręczono szkole pierwszy sztandar ufundowany przez rodziców.
Nowy budynek gimnazjalny został oddany do użytku 1 września 1928r.
Od sierpnia 1928r. szkołę ostrowską przejął dyrektor Kazimierz Warchalski (1882-1943), kielczanin, absolwent Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dyrektor doprowadził do zwiększenia i uatrakcyjnienia zajęć pozalekcyjnych, był gorącym zwolennikiem turystyki, teatru i sztuki w ogóle. Chłopcy nosili bluzy ciemnogranatowe z trzema kieszeniami i stojącym kołnierzem, spodnie krótkie (klasy I-IV) lub długie, czarne pończochy (skarpety) i buty sznurowane w tymże kolorze. Do tego czapki granatowe w kształcie rogatywki, ze sznurem i lampasem białym oraz znaczkiem OGS (Ostrowskie Gimnazjum Sejmikowe). Dla dziewcząt przewidziano sukienki plisowane ciemnogranatowe, bluzki z kołnierzem marynarskim obszyte trzema tasiemkami białymi, pantofle czarne, ciemne nieprzeźroczyste pończochy i berety granatowe, też z białym lampasem i znaczkiem OGS. Zdjęcia i relacje poświadczają, że młodzież dobrze się prezentowała w tych strojach.
Zmieniało się i miasto. Ostrów Mazowiecka w końcu drugiego dziesięciolecia liczyła ponad 16 tys. mieszkańców, w tym około 40% ludności żydowskiej.
15 stycznia 1929r. szkoła przybrała imię Ignacego Mościckiego (Gimnazjum Koedukacyjne Wydziału Powiatowego Sejmiku im. Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego w Ostrowi Mazowieckiej).
1 lutego 1929r. uroczyście otwarto nowy gmach szkolny, a 10 marca 1930r. przekazano gimnazjum Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.
Ostatnia nazwa szkoły sprzed 1 września 1939r. brzmiała: „Państwowe Gimnazjum i Liceum Fizyczno-Matematyczne im. Ignacego Mościckiego w Ostrowi Maz.”
W mieście działały również: Szkoła Powszechna nr 1 przy ulicy Kościuszki, kierowana przez Romana Rubinkowskiego, Szkoła nr 2 pracowała od 1938r. we własnym gmachu przy ul. Lubiejewskiej (kierownik Jan Namoła), oraz Szkoła Powszechna nr 3 dla młodzieży żydowskiej przy ul. Małkińskiej.
1 września 1939r. nie rozległ się dzwonek w gimnazjum ostrowskim, spadły natomiast na miasto pierwsze bomby z samolotów niemieckich. Honor ostrowskiej Szkoły Podchorążych Piechoty obronili w tej wojnie m.in. mjr Henryk Sucharski, bohater z Westerplatte, i obrońca Wizny kpt. Władysław Raginis.
Niemieckie władze okupacyjne rozpoczęły terror od masakry ludności żydowskiej. Gmach gimnazjum został zajęty przez Niemców na koszary i ten stan utrzymał się do 28 sierpnia 1944r.
Pierwsze komplety dla młodzieży gimnazjalnej i licealnej tworzył dyrektor Kazimierz Warchalski od początków 1940r. W 1943 roku dyrektor K.Warchalski został aresztowany przez Gestapo i zginął w obozie na Majdanku.
W sierpniu 1944r. wycofały się ostatnie oddziały Wehrmachtu, wróciła część profesorów. Dyrektorem został Wacław Krauze. 13 września w szkole wybuchła pozostawiona przez Niemców bomba zegarowa, na szczęście nikt nie zginął. Ostatecznie naukę w październiku 1944r. rozpoczęło 383 uczniów gimnazjum i liceum. W 1955r. stanowisko dyrektora Liceum Ogólnokształcącego w Ostrowi objął Stanisław Żezmer, a w 1956r. Stanisław Sudoł.
W początkach lipca 1960r. do szkoły zjechała na Zjazd Koleżeński „starsza wiara” gimnazjalna, stawili się byli dyrektorzy i dawni nauczyciele.
Szkoła zaczęła się rozwijać po roku 1960 gdy dyrektorem został Stanisław Karczmarzyk. W 1964/1965 naukę pobierało aż 695 dziewcząt i chłopców. Powstała dobudówka, wykonywano liczne remonty. W 1967r. nastąpiło oddzielenie liceum od szkoły podstawowej.
W latach 1962-1964 rozbudował się kompleks szkół rolniczo-ogrodniczych w pobliskim Lubiejewie.
W roku 1970 stanowisko dyrektora objął Tadeusz Zaniewski. Powiększyła się liczba uczniów (867 licealistów w 1973r.). Uruchomiono klasy o profilu matematyczno-fizycznym, humanistycznym i biologiczno-chemicznym. Poprawiły się wyniki nauczania. Wykonano też wiele remontów.
15 czerwca 1974r. szkoła otrzymała nazwę Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Ostrowi Mazowieckiej. Szkoła otrzymała sztandar, odsłonięto pomnik M.Kopernika. Obrady IV Zjazdu Koleżeńskiego w 1974r. zaowocowały formalnym utworzeniem Koła Wychowanków Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Ostrowi Maz.
W czerwcu 1982r. stanowisko dyrektora objął dotychczasowy wicedyrektor Stanisław Cepowicz. W 1984 roku przypadło 75-lecie gimnazjum i liceum ostrowskiego. Uroczystości były skromniejsze, połączono je z obchodami 40 rocznicy powstania PRL. Ukazała się kolejna publikacja: „Z dziejów Liceum Ogólnokształcącego w Ostrowi Mazowieckiej (wspomnienia 1909-1984)”.
Na 80-lecie szkoły powstał „Zarys dziejów…”, umieszczono dwie nowe tablice, ukazały się liczne relacje prasowe.
W czerwcu roku szkolnego 1998/99 ostrowskie liceum obchodziło jubileusz 90-lecia działalności.

Na podstawie „Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące w Ostrowi Mazowieckiej 1909-1999” Opracowanie pod redakcją Jana Dzieniszewskiego i Adama Dobrońskiego. Koło Wychowanków i Absolwentów Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego. Ostrów Mazowiecka 1999.